ଜୟନ୍ତ କୁମାର ଦାସ, ଭୁବନେଶ୍ୱର, ୩ ଜୁଲାଇ ୨୦୨୩
ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଆଶ୍ରମର ଅଧିନିୟମ ଥିଲା ଏକାଦଶ ବ୍ରତ। ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀମାନଙ୍କର ଏହା ଥିଲା ଜୀବନଧାରା। ଆତ୍ମଶୁଦ୍ଧି ପାଇଁ ଏହା ଥିଲା ଉପଯୁକ୍ତ ମାର୍ଗ । ଆଶ୍ରମର ବିଭିନ୍ନ ନିୟମଗୁଡିକକୁ ଗାନ୍ଧିଜୀ ବ୍ରତ ଭାବେ ଆଖ୍ୟା ଦେଇଥିଲେ । ସାମାଜିକ ତଥା ମାନବୀୟ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଏହି ଏକାଦଶ ବ୍ରତ ଥିଲା ସଂକଳ୍ପପତ୍ର । ସମଗ୍ର ମାନବ ସମାଜର ଉତ୍ଥାପନ ପାଇଁ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଣୀତ ଏହି ଏକାଦଶବ୍ରତ ହେଉଛି–
“ଅହିଂସା, ସତ୍ୟ, ଆସ୍ତ୍ରେୟ, ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ, ଅସଂଗ୍ରହ,
ଶରୀର ଶ୍ରମ, ଅସ୍ୱାଦ, ସର୍ବତ୍ର ଭୟବର୍ଜନ,
ସର୍ବଧର୍ମ ସମାନତ୍ୱ, ସ୍ୱଦେଶୀ, ସ୍ପର୍ଶଭାବନା ବିନମ୍ର ବ୍ରତ ନିଷ୍ପାସେ ୟେ ଏକାଦଶ ସେବ୍ୟ ହୈ।”
ଆଶ୍ରମରେ ରହୁଥିବା ଅନ୍ତେବାସୀଙ୍କୁ ଗାନ୍ଧିଜୀ ଚିଠି ମାଧ୍ୟମରେ ଏକାଦଶବ୍ରତ ସମ୍ପର୍କରେ କହିଥିଲେ “ମୋର ପ୍ରଥମେ ସତ୍ୟ ସହିତ କାରବାର କାରଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଆଶ୍ରମ ସତ୍ୟାନ୍ୱେଷଣ ଓ ତା’ର ପ୍ରୟୋଗ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ଆମର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ସତ୍ୟ ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ହେବା ଉଚିତ । ସତ୍ୟର ନିୟମ ପାଳନ କହିଲେ ସାଧାରଣତଃ ଆମେ ସତ୍ୟ କହିବାକୁ ବୁଝୁ କିନ୍ତୁ ଆଶ୍ରମରେ ଆମେ ସତ୍ୟର ବ୍ୟାପକ ଅର୍ଥକୁ ବୁଝିବାକୁ ହେବ । ଆମର ଚିନ୍ତା ଚେତନା କଥା ଓ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସର୍ବଦା ସତ୍ୟ ପରିସ୍ଫୁଟ ହେବା ଉଚିତ ।” ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଭାଷାରେ-ଭଗବାନ ହିଁ ସତ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତେ ସତ୍ୟ ହିଁ ଭଗବାନ । ଏହି ସତ୍ୟ କୌଣସି ଭୌତିକ ଗୁଣ ନୁହେଁ, ଏହା ହେଉଛି ଅନ୍ତରର ଶୁଦ୍ଧ ଚେତନା । ତାଙ୍କ ଜୀବଦ୍ଦଶା ଭିତରେ ଗାନ୍ଧିଜୀ ଥରଟେ ମିଛ କଥା କହି ବାପାଙ୍କୁ ଠକିଥିଲେ କିନ୍ତୁ ସେଇଟା ହିଁ ଥିଲା ତାଙ୍କ ଜୀବନର ପ୍ରଥମ ଓ ଶେଷ ମିଛ । ନବଜୀବନ ପତ୍ରିକାରେ ଗାନ୍ଧିଜୀ ଲେଖିଥିଲେ ଯେ ସତ କହିବା ଓ ସେହି ଅନୁଯାୟୀ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ତାଙ୍କର ଯେପରି ଦେହଘଷା ହୋଇଯାଇଛି । ୧୯୩୨ ମସିହାରେ ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ଅନଶନ କରିବା ସମୟରେ ସେ କହିଥିଲେ “ମୁଁ ସତ୍ୟ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କାହାର ଉପାସକ ନୁହେଁ । ମୋର ଶୃଙ୍ଖଳା ଓ ସଂଯମତା ପାଇଁ ମୁଁ ସତ୍ୟ ନିକଟରେ ଋଣୀ, ଅନ୍ୟ କାହା ପାଖରେ ନୁହେଁ”– ଯାହାକି ହରିଜନ ପତ୍ରିକାରେ ୧୯୩୫ ମେ ୨୫ ତାରିଖରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । ଅହିଂସାର ଜନ୍ମ ସତ୍ୟରୁ । ଅହିଂସା, ଅସ୍ତ୍ରେୟ ଓ ଅସଂଗ୍ରହ ଉପରେ ଗାନ୍ଧିଜୀ ଗୁରୁତ୍ୱ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିଲେ । ଗରିବ, ଦୀନଦୁଃଖୀଙ୍କର ସେବା ପାଇଁ ସେ ଥିଲେ ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ । ତାଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦରିଦ୍ର ନାରାୟଣଙ୍କ ସେବା ହିଁ ପ୍ରକୃତ ଈଶ୍ୱର ସେବା ଏବଂ ଏହି ଗରିବ ଖଟିଖିଆଙ୍କ ସହ ନମିଶିଲେ ତାଙ୍କ ସୁଖଦୁଃଖରେ ସାମିଲ ନ ହେଲେ ପ୍ରକୃତ ସେବା କରିବା କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ବ୍ୟାପାର । ଅଗଷ୍ଟ ୧୧ ତାରିଖ ୧୯୨୦ ମସିହା ୟଙ୍ଗ ଇଣ୍ଡିଆ ପତ୍ରିକାରେ ଗାନ୍ଧିଜୀ ଲେଖିଥିଲେ– “ଯେଉଁମାନଙ୍କ ସହିତ ମୋ ଜୀବନ ବିଜଡ଼ିତ ଏବଂ ଯେଉଁମାନଙ୍କର ଦୈନନ୍ଦିନ ଦୁଃଖ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶାର ମୁଁ ଜଣେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଦର୍ଶୀ ସେମାନଙ୍କର ସେବା କରିବାକୁ ହେଲେ ମତେ ମୋର ସବୁ ସଂପତ୍ତି ଓ ମୋ ପାଖରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ଜିନିଷକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ହେବ ।” ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଅପରିଗ୍ରହ ସଂକଳ୍ପ ଏକ ସୁନ୍ଦର ସମାଜ ଗଠନ ପାଇଁ ସହାୟକ । ତାଙ୍କ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ତତ୍ତ୍ୱ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ସଂଯମକୁ ବୁଝାଏ, ତାଙ୍କ ମତରେ ଆତ୍ମ ସଂଯମ ଗୁଣ ମଣିଷକୁ ପଶୁଠାରୁ ପୃଥକ୍ କରେ ।
ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଏକାଦଶବ୍ରତ ଅନ୍ତରାତ୍ମା ଶୁଦ୍ଧି ଓ ଦେଶମୁକ୍ତି ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ରାଜନୈତିକ, ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କଲାବେଳେ ନିଜ ଭିତରେ ଗୁଣର ବିକାଶ କରିବା ଜରୁରୀ । ତ୍ୟାଗ ଓ ସେବା ମନୋବୃତ୍ତି, ସହନଶୀଳତା, ସଦ୍ଭାବନା, ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ନିରାକରଣ ଓ ଶ୍ରମ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ବୃଦ୍ଧି ଜଣେ ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀ ପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । ଏହାଦ୍ୱାରା ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଗୁଣର ବିକାଶ ସାଧନ ହୁଏ । ଏକାଦଶବ୍ରତ ପାଳନ ଦ୍ୱାରା ଜଣେ ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀ ଅନ୍ୟାୟ, ଅନୀତିର ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା ପାଇଁ ସମର୍ଥ ହେବା ସହ ନିଜର ମନୋବଳ ବୃଦ୍ଧି କରେ । ଭଗବତ ଗୀତାର ଷୋଳଶ ଅଧ୍ୟାୟରେ ଐଶ୍ୱରିକ ଗୁଣର ଏକ ବିବରଣୀ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ନିର୍ଭୀକତା ହେଉଛି ପ୍ରମୁଖ । ଦୁଃସାଧ୍ୟ ରୋଗଠାରୁ ଭୟ ଅଧିକ ମାରାତ୍ମକ, ଯାହାଦ୍ୱାରା ମଣିଷର ଆତ୍ମଶକ୍ତି ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ । ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷ ସମାନ, କେହି ଅସ୍ପୃଶ୍ୟ ହୋଇ ଜନ୍ମ ହୁଏ ନାହିଁ । ଏହା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ଅଂଶ ବିଶେଷ ନୁହେଁ । ନିଜେ କର୍ମ କରି ଖାଦ୍ୟ ଉପାର୍ଜନ କରିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ, ଯିଏ କାମ ନକରି ଖାଏ ସିଏ ଚୋର । ଭଗବତ୍ ଗୀତାର ତୃତୀୟ ଅଧ୍ୟାୟରେ ଏହି ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି, ଯାହାକି ଗାନ୍ଧିଜୀ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ଯିଏ ଶରୀର ଶ୍ରମ କରୁନାହିଁ ତାର ଖାଇବାର ମଧ୍ୟ ଅଧିକାର ନାହିଁ । ଯେତେବେଳେ ସମସ୍ତେ ନିଜ ନିଜର ଖାଦ୍ୟ ପାଇଁ ଶ୍ରମ କରିବେ ସେତେବେଳେ ମଣିଷ ମଣିଷ ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ପ୍ରଭେଦ ରହିବ ନାହିଁ ଓ ଉଚ୍ଚ ନୀଚ ଭେଦଭାବ ଆପେ ଆପେ ଦୂରେଇଯିବ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷର ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଜିନିଷ ପ୍ରତି ଅଧିକାର ରହିଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଧିକାର ସହ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଯୋଡ଼ା ହୋଇଛି । ଏହି କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ହେଉଛି ଶରୀରଶ୍ରମ ।
ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ମତରେ ସବୁ ଧର୍ମର ମୂଳତତ୍ତ୍ୱ ହେଉଛି ସତ୍ୟ । ତେଣୁ ସବୁ ଧର୍ମକୁ ସମାନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖିବା ଆମର ଧର୍ମ । ଧର୍ମ ସମ୍ପର୍କରେ ଜ୍ଞାନ ଧର୍ମ ଧର୍ମ ଭିତରେ ଗଢି ଉଠିଥିବା ପାଚେରୀକୁ ଭାଙ୍ଗିଦିଏ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଏକ ଡୋରିରେ ବାନ୍ଧି ରଖବାକୁ ପ୍ରୟାସ କରେ । ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରେ ସତ୍ୟ, ଅହିଂସା, ତ୍ୟାଗ ଓ ପ୍ରେମଭାବ ଧର୍ମୀୟ ବିଚାରର ପ୍ରମୁଖ ଅଂଶ । ଧର୍ମ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଗାନ୍ଧିଜୀ ଅଗଷ୍ଟ ୨୭, ୧୯୨୫ ୟଙ୍ଗ ଇଣ୍ଡିଆ ସଂଖ୍ୟାରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ – “ଧର୍ମଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟାଖ୍ୟାନ ପାଇଁ ମୁଁ ସେଥିରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଥିବା ସତ୍ୟ ଓ ଅହିଂସାକୁ କଷଟି ପଥର ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରେ । ଯାହା ସତ୍ୟ ଓ ଅହିଂସା ସହ ଅସଂଗତ ମୁଁ ତାକୁ ବିନା ଦ୍ୱିଧାରେ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରେ । ଗାନ୍ଧିଜୀ ଏପରି ଏକ ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ ଯେ ସେ ଯାହା ପ୍ରଚାର କରୁଥିଲେ ତାକୁ ନିଜେ କାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିଣତ କରିବା ପାଇଁ ବଦ୍ଧପରିକର ଥିଲେ । ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଥିଲା ତାଙ୍କ ଜୀବନ ଦର୍ଶନ। ସତ୍ୟ, ଅହିଂସା ଓ ସଦ୍ଭାବନା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଥିଲା ଏକାଦଶବ୍ରତର ଉତ୍ସ । ନିଃସନ୍ଦେହରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମାନବ ସଭ୍ୟତା ତିଷ୍ଠିଥିବ ଓ ମିଥ୍ୟା, ହିଂସା, କଷଣ ଓ ଶୋଷଣ ସମାଜରେ କାୟାବିସ୍ତାର କରିଥିବ ସେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗାନ୍ଧିବାଣୀ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱବାସୀଙ୍କୁ ଆଲୋକ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଥିବ ।
ଦୂରଭାଷ : ୯୯୩୭୧୭୦୪୦୩